Tekil Mesaj Gösterimi
Alt 17.09.2008, 09:25   #2
gul-i_ahmer
Usta Yiğido
 
gul-i_ahmer - Ait Kullanıcı Resmi (Avatar)
 
gul-i_ahmer Şuan gul-i_ahmer isimli Üye şimdilik offline Konumundadır
Son Aktivite: 27.08.2010 16:43

Üyelik Tarihi: 15.09.2008
Yaş: 35
Mesajlar: 698
Tecrübe Puanı: 641 gul-i_ahmer FAZLA SÖZE GEREK YOKgul-i_ahmer FAZLA SÖZE GEREK YOKgul-i_ahmer FAZLA SÖZE GEREK YOK
Standart Cevap: GÜRÜN- TARİHİ KÖKENLİ YÖRESEL GELENEKLER:

DEVAMI

EKİN SALAVATLAMA:



Yöremizde “ekin bitirme” olarak yani ekinin sonunu biçmek anlamına gelen bu adet de yöremiz halk geleneklerinden sadece birisidir. Yöremizde herhangi bir işin sonunu getirmek anlamında “Salavatlama” veya “Sünnetleme” adı verilmiş olduğundan ekini bitirme işine de yöremizde ekin salavatlama olarak denilmekte ve böylece sürdürülmektedir. Irgatlar tarafından derilmeye başlanmış ekinin artık son çıkımına gelindiğinde ve çok az bir kısım kaldığında bu ekin çoğu kez “kurdun kuşun hakkıdır” diyerek bırakılmaktadır. İşte bu sonlara doğru ekin biçiminin ve tarlanın bitirildiılmaktadır. İşte bu sonlara doğru ekin biçiminin ve tarlanın bitirildiği zaman ırgatlar arasında en yaşlı olan veyahut Honcu tarafından birtakım maniye benzer dörtlükler söylenir ki buna EKİN SALAVATLAMA adı verilmektedir. Bu dörtlüklerden bazıları şöyledir:

Adem ekti kökünü

Cebrail söktü kökünü

Peygambere salavat denildiğinde herkes çokça Hz. Muhammed S.A.V.’e salatü selam getirirler. Ardından Honcu mani söylemeye devam ederek;

Habil eker kabil biçer

Çütçü dayı çütün koşar

Verelim Muhammed’e salavat...



Ekenler eker, biçenler biçer

Cennetin kapısını cömertler açar

Verelim Peygamberimize salavat...



Pirimize rahmet

Rençbere kuvvet

Tarlaya bereket

Peygambere salavat... Diyen Honcunun ardından bütün ırgatlar da hep bir ağızdan Allah! Allah! nidalarıyla bağırırlar. Böylece ekin biçiminin de sonuna gelinmiş olur. Bu arada da bütün ırgatlar ellerindeki galıçları (orakları) getirerek Honcunun önüne atarlar. Ve “Düşmanıyın ömrü de bu kadar olsun” derler. Honcu ise buna karşılık olarak: Ellerinize sağlık diye cevap verir ve “Bahşişiniz başım üstüne” diyerek kalıçları eline alır gider çıkımın başına yakın bir yere otururlar. Eğer Honcu evin reisi ise ne ala, değilse önüne atılmış olan ve karşılığında bahşiş istenilen orakları getirerek o akşam aile reisinin önüne atar ve bahşiş ister. Evin reisi de onlara bahşişlerini verir.

Ekinin bitirileceği, bir gün önceden haber verilir. Ve “Ekin yarın kuruluyor hazırlığını ona göre yap” denir. Evin hatunu da ona göre hazırlık yapar bir kuzu veya koyun kestiği gibi horoz veya tavuk da kesebilir. Ayrıca o mevsimin sebzelerinden ve meyvelerinden de ikram edilir. Tatlılar da yenir. Halk geleneklerinden birisi olan bu şenliğe de yöremizde Ekin Kurtulmacası adı verilmektedir.



İLK SABAN İZİ BAYRAMI

Bu bayram genelde Türk dünyasının her yöresinde görülür. Kırım Türkleri buna “SABAN-TOY” adı verirken, Kars’ta da bizim buralarda olduğu gibi “ÇİFT-ÇIKARMA” adı verilmektedir. Çift çıkarma bayramı genel bir bayram niteliğinde olmasına rağmen yöresel birtakım özellikler ve yöresel değişiklikler göstermektedir.

Orta Asya Türklerinde de hala devam eden bu geleneksel bayram yöremizde de yapılmaktadır. Köyün en yaşlı ya da en sevilen kişisi bir çift öküzü alarak saban ile birlikte köyün en yakınındaki ve köye görünen bir tarlaya götürür ve sabana koştuğu öküzlerle bu tarlayı sürmeye başlar böylece o yılın da ilk çiftinin başlamış olduğunu yani çiftin çıkmış olduğunu o yöre halkına bildirmiş olur. Böylece, İLK SABAN İZİ ortaya çıkmış olur. Bu hem de bu törenin başlatılması demektir. Bunu gören köylülerden de öküzünü alan giderek ilk sabanı koşan kişinin yanında öküzleri koşarlar. Köyün kadınları da kendi aralarında herkes evinde un, yağ, gibi yemek malzemelerinden getirir ve bir evde genelde de ilk sabanı koşan kişinin evinde toplanarak her türlü yemekleri yapmaya başlarlar. Bilhassa da baş yemek olarak undan yapılmış olan KOMBE yapılır. Bu köyün hemen hemen her evinden toplanan undan yapılan bu çörek cinsinden olan yemek iki saç arasında ve altına ve üstüne ateş konarak (KÖZ) pişirilir. Kalınlığı ise yaklaşık 2-3 cm. kalınlığındadır. Bu Kömbe yemeği aynı şekilde kış yarısında ve Mayıs ayında Hıdırellez gününde de yapılmaktadır ki bu yemeğin ve geleneklerin de menşeileri Orta Asyadır.

Bu yapılan yemekler ilk tarla veya çift azığı olarak ilk sabanın koşulduğu tarlaya köylü kadınlarca götürülür. Hemen hemen köyün hepsi de erkekli kadınlı toplanarak bu yemekleri yerler. Yine kadınlarca götürülmüş olan yumurtalar da öküzlerin karınlarının altına konarak kırılırlar ve götürülmüş olan Kömbe yemeğinden de bu öküzlere de verilerek yedirilir ve herkes birbirine HAYIRLI OLSUN dileklerinde bulunurlar. Böylece artık bir ay boyunca çift süren saban veya pulluk çekecek olan öküzlerin hamları (ilk yorgunlukları) alınmış olur ve hem de bu şenlik düzenlenmiş olur.

Günümüzde sabanın yerini pulluk, pulluğun yerini de traktör alması dolayısıyla da artık bu adetlerde yavaş yavaş unutulmya yüz tutmuş ve yapılamaz olmuştur. Artık tekniğin ilerlediği günümüzde teknik ve ilerlemenin örf ve adetlerimizde ve geleneklerimizde bir erozyon ve yozlaşmaya sebep olmamasının şart olduğunu da genç nesillere anlatmamız zamanı gelmiş ve hatta geçmiş diyebiliriz.

İlk saban izinden sonra da bir ay boyunca köylüler yaz biber ekmeye başlarlar. Bunun ardından da herk zamanı gelir ve daha sonra da çayır ve ot biçim zamanı gelir ve daha sonra da Arpalar yeter ve buğdaylar firik olur. Buğdayların yetmeye yüz tuttuğunu belirlemek amacıyla da bu yarı yetmiş yarı yetmemiş buğdaylardan firik denilen bir kavurga turu yiyecek şenlikleri yapılır ve bundan biri hatta veya on gün sonra da buğdayların derilmesine başlanır.

Daha sonra, harman zamanı gelir ki bu da toplanan buğday, arpa gibi Zirai İrünlerin harmanlanıp deneleriyle samanlarının ayrıştırılması işine başlanır. Dana sonra da unluklar yıkanır, bulgurluklar yıkanır ve hedikler kaynatılarak kış yiyeceklerinin hazırlanmasına başlanır bütün bu işler yapılırken de birtakım şenliklerin yapılması da vardır. Yöremizde her bir mevsimin işlerinin ve bu işlerin yapıldığı zamana ait birtakım da şenlikler vardır. İşte yukarıda anlatılan İLKSABAN-İZİ Bayram veya şenliği de bu şenliklerden birisidir ve Orta Asya Türklüğünün Anadolu’da da sürdürülmesinin (geleneklerinin) birer nişanesinden başka bir şey değildir...



HIZIRELLEZ BAYRAMI

Her ne kadar eskisi kadar önemli ölçüde kutlanmasa da hala bizim yörelerde sürdürülmektedir. Aslında buğday kavurması olan (Kavurga) kavurga ve kavut yapma geleneğinin bulunduğu her bölgede ve yörede bu kutlama şöleni vardır ve yapılmaktadır. Aslında gerek kavurga ve gerekse kavut adındaki yiyecekler bu kutlanma gününden (Eskiden) kalma yiyecek (tarihi) çeşitleridirler.

Kavurga, buğdayın bir sac üzerinden ateşin üstünden kavrularak pişirilmesiyle elde edilen ve yöremizin vazgeçilmez yiyeceklerinden birisidir. Kavut ise, bu yiyeceğin yani kavurganın dövülerek veya öğütülerek pekmez veya şekere veya şerbete karıştırılarak yenecek hale getirilmesi halidir.

Anadolu’nun birçok yerinde Hıdır/Hızır Nebi (Hızır-İlyas) günü zemherinin (kış aylarının) 27’si ile Şubat(Gücük ayı)nın 3’üne kadar olan günlerde yapılmaktadır. Oysaki bizim yöremizde bu zamanlar Kış yarısı eğlenceleri yapılmaktadır.

Hızır Bayramı ise Mart dokuzu (22 Mart gününde) nda yapılan Nevruz Bayramından daha sonra yapılmaktadır. Bunun tarihi ise 6 Mayıs günüdür. Halk arasında bilinen sayılı günlerden Berdül aceze(Kocakarı Fırtınası)den sonra yapılmaktadır. Yani 6 Mayıs günü yapılır. Bu gün ise, Hızırellez (Hızır elyas) günüdür. Hızır, “ateşi” temsil ederken, Ellez (İlyas) de suyu temsil etmektedir. Hızırellez günü halkımız arasında şöyle algılanmakta veya inanmaktadırlar: Hızır peygamber ile Elyas peygamberin buluştuğu gündür. Aslında bu inanış dinsel kaynaklıdır. Hemen hemen her ulusa ait buna benzer mitolojik bir anlatı vardır. Müslümanlar arasında dolayısıyla Türk ulusunun bu konudaki inanışı Kur’an kaynaklıdır. Kehif (mağara) suresinin 59-75. Ayeti kerimelerinde Musa peygamber ile Allah’ın kendisine ilim ve hikmet verdiği bir genç (Hızır) biraraya gelerek seyahat ederler ve bir su kenarında birleşirler. Bir başka dayanağı ise yine Kur’an-ı kerimde Saffat suresinin 129-130. Ayeti kerimelerinde İlyas aleyhisselamdan bahsedilmiş olmasıdır. Yöremizde Hızırilyas gününde “Kavut”adı verilen bir yiyecek yapılır. Bu günde konu komşu birbirlerini evlerine davet ederler yapmış oldukları kavut ve kavurgalardan ikram ederler. Bu günde yapılan kavurgadan da biberlik(tohumluk)buğdayların( çuvallarının)içine bereketlendirsin ümidiyle konulmaktadır. Ayrıca yine buğdaydan yapılmış bir yiyecek olan undan “Kömbe”adı verilen bir yiyecek yapılır. Bu yemek Gürün’ün birçok köyünde baş yemek olarak yapılmaktadır. (Beypınar, Yılanhüyük, Karadoruk, Yolgeçen gibi köylerde)bunun sebebi de Kömbe/Kömme yemeğinin Hızırellez günü yapılan yemek olmasından ve kutsal sayılmasından ileri gelmektedir. Çünkü Hızırellez günü, Hızırellezin gelerek o eve uğraması dileğiyle evlik denilen un, bulgur gibi yiyeceklerin konduğu odanın bir köşesine bir miktar un elenir ve açıkta bırakılır. Bu unun üzerine gelerek Hızır Aleyhisselamın atının ayağının basacağına inanılır. Eğer bu unun üzerinde bir at nalı resmi görülür ise bu eve o gün Hızır Aleyhisselamın uğramış olduğuna inanılır ve bu undan da evdeki bütün yiyeceklerin üzerine serpiştirilir ve bereketli olacağına da inanılırdı. İşte bazı yörelerimizdeki Kömbe yemeğinin baş yemek olması ve ağır misafir olarak adlandırılanlara da bu yemeğin yapılmasının sebebi budur. İşte 6 Mayıs günü yapılan şenliklere ve bu günde bütün komşuların bir araya gelerek kavurga, kavut, kömbe gibi yiyecekleri de yaparak hep bir arada yemeleri ve birtakım şenliklerde bulunmalarına Hızır Bayramı veyahut Hızırellez (Hızır Elyas) günü adı verilmektedir. Bu şenlik geleneğinin de Eski Türklerden günümüze kadar ulaşmış Eski bir Türk geleneği olduğundan şüphe yoktur. Her gelenekte olduğu gibi, bu gelenek de artık unutulmaya yüz tutmuştur.





ÇİĞDEM EĞLENCESİ:



İlçe merkezine göre köylerimizde eski geleneklere ve törenlere daha sıkı sıkıya bağlılık mevcuttur. Bu her konuda da böyledir denilebilir. Bunun içindir ki yöremizde baharın iki müjdecisi olarak kabul edilen iki çiçek türü vardır. Bunlardan birisi Çiğdem, diğeri Nevruzdur. Nevruz’un kelime anlamı Farsça’da “Yeni gün” anlamına gelmektedir. Nevruz ilkbahar ayının da müjdecisidir. Çünkü karlar erimeye başlayıp otlar yeşermeye başladığı zaman ilk çıkan çiçeklerden olan nevruz yöremizde bilhassa da çocuklar tarafından kırlara toplanmaya giderler. Ve herkes bu çiçekleri sevdiklerine getirerek hediye ederler. Nevruz çiçeği yöremizde toplandığı zaman aynı yemlik veya madımak gibi yenildiği de olur. Sivas’ın bir çok ilçesinde, aynı yumurtalı ıspanak gibi yumurta ile çiğdem mıhlası yapılarak yenilmektedir.

Çiğdem ise, karlar erimeye başladığı zaman yamaçlarda bu çiçek açmaya başlar. İlkbaharda ilk meyvesini veren çiçek Çiğdemdir. Köylü çocuklar ellerine aldıkları ve adına da “Kösgüç” veya “Deplengi”(Beypınar köyü, Yolgeçen Köyü) kazıma aleti olan değneklerle, ucu sivri aletlerle dağlara giderek bu çiğdemleri köküyle beraber çıkarır toplar ve bir araya getirirler. Çiğdem toplamaya giden çocuklar birer gurup olarak giderler. İçlerinden bir kısmı çiğdemleri topraktan çıkar birer gurup olarak giderler. İçlerinden bir kısmı çiğdemleri topraktan çıkarırlarken bir kısmı da aynı köylü kadınlarının saç örgülerine benzeyen melikler şeklinde süslü bir şekilde örerler ve boyunlarına takılacak birer bukle haline getirirler. Her çocuğun boynundan en az üçer dörder tane böyle Çiğdem örgüsü melikleri bulunur ve bunları getiren çocuklar köyün içine dalarlar. Ellerinde köküçleri ve boyunlarında da bu Çiğdem melikleri bulunduğu halde hep bir ağızdan çiğdem türküsünü söyleyerek köyün içinde dolaşırlar.

Çiğdem Türküsü şöyledir:

“Çiğdem çiğdem çiçecik

Ebemoğlu köçecik

Çiğdem geldi kapıya,

Yağ çıkarın kapıya

Yağ olmazsa bal olsun

Oğlun uşağın bol olsun

Oğlun uşağın sağ olsun

Verenin oğlu olsun

Vermeyenin kızı olsun

Kız çatlasın da ölsün

Oğlan yanımıza gelsin

Gelsin de bize yoldaş olsun”

daha buna benzer sözlerle köyü aşağıdan yukarıya doğru dolanırlar. Bu sesi duyan köylü kadınlar da kapıya çıkarlar ve kızlar da bunları seyan ederler. Köylü kadınları bu çocuklara yağ, şeker, un gibi yiyecek şeylerden verdikleri gibi çiğdem getiren çocuklar da bu kadınlara getirmiş oldukları Çiğdemlerden hediye ederler. Çocuklardan alınmış olan bu Çiğdemleri öylece yedikleri gibi köylü kadınları bundan Çiğdem aşı, Çiğdem pilavı ve Çiğdem sütlacı pişirerek ev hanesiyle birlikte yerler. Çocuklarda toplamış oldukları yiyeceklerle bir evde toplanarak çeşitli yiyecekler pişirirler ve onları bir bayram veya düğün havasıyla yer ve şenliklerde devam ederler. Bir kısmını da bakkal veya birisine satarak daha değişik şeyler alarak bunu da o eğlence esnasında yerler. Bunun yanı sırada köyden gerçekten ihtiyacı olanlara da götürerek hediye ederler ve onun dualarını almaya çalışırlar. O gün akşama kadar süren şenlik de böylece bitmiş olur. Artık her gelenek gibi bu eğlence geleneğimiz de unutulmuş durumdadır.



NEVRUZ (BAHAR)BAYRAMI:



Halk arasındaki takvim ile resmi takvim arasında bir takım farklılıklar mevcuttur. Halk arasında 30 Ocak ile 22 Mart arasındaki günlere hamsin(Arapça bir kelimedir ve elli gün demektir.)

Mesela halkın kullandığı ve “Baba-Dede hesabı” adını verdiği bu takvim resmi takvime göre 13 günlük bir fark vardır. Halkın takvimi resmi takvimin her zaman 13 gün gerisinde takip eder. Bir misal vermek gerekirse diyelim ki resmi (miladi) takvimde takvim yaprağı 13 Martı gösteriyorsa; o gün halkın takvimine göre, tarih bir marttır. Yani Mart ayının ilk günüdür. Yöremizde önemli sayılan bir gün vardır ki bugün de Mart dokuzu’dur. Çünkü babadede hesabına göre hem Mart dozunda belirli bir fırtına olur. Hemde yeni yılın başlangıcıdır. Eski hesaba göre Mart dokuzu iken resmi takvimlerde: 13-9-22 Mart gününe tesadüf etmektedir. Bu tarih ise Eski Türklerle bugünkü İranlılarda yeni yıl başlangıcıdır. Yani “Nevruz Günüdür. Bu kelime anlam olarak “Yeni Gün” manasına gelmektedir. Fakat yılbaşı anlamında kullanılır olmuşutr. Aynı zamanda bugün Koç Burcuna Güneş’in girdiği tarihtir.

Rumi takvimde de bu tarihe yer verilen ve eskiden Araplar da İranlılardan geçmiş olan bu takvimi Eski Türkler de kullanmaktaydılar. Babadede hesabına rastgelen bugün aynı zamanda Türkler’in Ergenekon’dan çıkış günleridir. Bu yüzdendir ki Orta Asya kökenli bir tarihi geçmişi bulunması itibariyle de Anadolu’nun birçok yöresinde bugün bir bayram veya şenlik günü olarak kutlandığı gibi bizim yörede de bir şenlik günü olarak kullanılmaktadır. Tabii bu şenliklerde yöreye göre birtakım değişiklikler veya farklılıklar göstermektedir. Yöremize bugünde birtakım yiyecekler yapılır ve ev ziyaretleri olur. Başta Kömbe yemeği olmak üzere yine kavurga, kavut gibi yiyecekler yapıldığı gibi yine buğdaydan yapılan ve çimlendirilmiş buğdaydan elde edilerek yapılan ve adına da “Uğut” denilen özel bir yemek yapılmaktadır. Bu ve diğer yapılan yiyecekler misafirlere ikram edilir ve birtakım ziyafetler ve şenliklerin ardından da herkes evine dağılarak bu törende böylece yapılmış olur. Ne yazık ki bu tören de yıllar geçtikçe bilhassa da yeni nesil tarafından unutulmaya yüz tutmuş durumdadır...



DEVE OYUNU (TÜGE OYUNU)



Gürün ilçesi’ne bağlı hemen hemen her köyünde eski yıllarda oynanan, günümüzde unutulmuş olan eski bir halk geleneği ve orta oyununun adıdır. Bu eski eğlence geleneğimiz de yavaş yavaş unutulmaya yüz tutmuş gibidir...

Bu oyunda, bir devenin yürümesi, boynunda asılı çan ve diğer süs eşyalarının çıkardığı sesleri, bu oyunu oynayan oyuncular veya kişiler büyük bir ustalıkla bu hareketleri ritmik olarak çalarlar.

Deve yapmak için uzun boylu iki kişi arka arkaya dururlar. Öndeki oyuncunun omuzuna bir küçük çocuk bindirilir. Çocuğun başına da devenin kafasını andıran bir “başlık” giydirilir. Üstüne de deri veya kumaştan deve şetlini alan bir örtü (çul) örterler. Bu iki kişi dört ayak oluşturduğu için ayaklarına da deve ayağını (tabanını) andıran şeyler giyerler veya keçi derisi ve koyun postu bağlarlar. Bu deveyi de, eşek şekline bürünmüş iki kişiden oluşan eşeğe binmiş bir çocuk çeken bu çocuk genelde de kel veya çelimsiz bir yapıda olur. Zaman zaman deveyi çekerken yellenmesi seyreden halkı güldürdüğü gibi aynı zamanda da yaptığı komik hareketlerine de büyük bir güldürü ve beğeni toplar. Bu oyun esnasında def çalınır, çan çalınır ve çeşitli küçük ziller de çalınmaktadır. Deve de bu çalınan müziğin ritmine uygun olarak birtakım hareketler yapar ki bu da yine halkın yani seyredenlerin güldürülmesine yönelik olmaktadır. Ayrıca da çocuk deveyi yağlamak ve kaşağılamak gibi hareketleri de simgesel olarak yapar bu hareketlerde orada temasa edenlerin beğenisini ve güldürüsünü bol bol da alkışını toplar.

Bu oyun genelde kış yarısında oynanmaktadır. Hala Beyınar Köyünde Yolgeçen Köyünde ve Yılanhüyük gibi köylerinde oynanmaktadır. Bu oyun bugün Anadolunun çeşitli yörelerinde oynandığı gibi bugün Doğu Türkistan da Uygur Türkleri tarafından da oynanmaktadır. Bu oyundaki anlatılan ve verilmekte olan imaj veya mesaj güçlü olan devenin bir küçük ve çelimsiz çocuğun egemenliği altına girmesi dramatize edilerek anlatılmaktadır.

Bu oyunun hala yöremizde ve Anadolu’da oynanması Türkiye Türkleri ile Orta Asya Türkleri arasındaki kültürel ve etnik bağlantıyı bir kez daha bizlere apaçık bir şekilde anlatmaktadır.

Bu oyunun oynandığı zaman oyuncular ev ev kapı kapı dolanarak ev ziyaretleri de yapmaktadırlar. Hem ev ziyaretlerini yaparlar, hem de bazı maniler söylerler. Mesela, Beypınar Köyünde deve oyunu oynarken söylenen manilerden birisi şöyledir:

“Deve geldi kapınıza

Hediye verin kabımıza

Dua ederiz hepinize

Siz de gelin eğlencemize”

..............





SER-İ SALE(YILBAŞI)OYUNU:



Ser, eski dilde “baş, başlangıç” demektir. “Sal/sale” ise, yıl demektir. Bu iki kelimenin oluşmasıyla; “Ser-i Sale” yılbaşı demektir. Yılbaşı oyunu demektir.....



Gürün ilçesinde eskiden oynanan diğer seyirlik (Halk Orta Oyunları) Oyunlar



Deve Oyunu: Oyun kapalı yerde oynanır. Oyunculardan biri deve yapılır. Üzerine kilim, halı gibi şeyler örtülür. Diğer taraftan karasaban eneği(enek,karasabanın elle tutulan ve toprağa batan kısımdır.) çeşitli renklerde bezlerle, baş örtüleriyle sarılarak deve boynu yapılır. Baş kısmı daha kabaca sarılarak devenin başı oluşturulur. Deve boynu deve olan oyuncunun göğüs kısmına bağlanır. Deve tamamlanmıştır. Deve olan oyuncu seyirciler arasında dolaşmaya başlarken seyircilerde onun yürüyüşüne ve görünüşüne hareketlerine bakarak gülerler.

Cirit Oyunu: oyuncu sayısı tektir. Kapalı yerde oynanır. Uysal bir köpek getirilir. Üzerine bir çul parçası atılır. Ağzına ağaçtan yapılmış gem verilir ve ön ayaklarından birine ip bağlanır. Oyuncu elinden bir sopa ile köpeğe biner. Gemi eline alır. Köpeğin ayağına bağlı ipi ise bir yerine tutturur. Oyuncu sırtına bindiği bir köpekle oda içinde hızlı hızlı koşturur ve elindeki sopayı cirit gibi fırlatır. Köpeği durdurmadan gemi kullanır. Arada köpeği durdurduktan sonra köpeğin ön ayağına bağlı ipi çeker. İpin çekilmesiyle köpek ayağını yukarı kaldırır. Böylece oyuncu atın deşinmesini (şahlanışını) taklit eder.

Güreş Oyunu:Oyuna davulcu ve ikinci bir kişi katılır. Oyun oda içinde oynanır. Ortaya bir kilim serilerek üzerine bir yastık konulur. Davulcu:

Eheeey ağalar...Şimdi güreşimiz başlıyor. Başa bir toklu...

İkinci oyuncu soyunur ki bu oyuncu daha ziyade güreşten az çok anlayan güreş oyunları bilen kişilerden olur. Güreşçi soyunduktan sonra davulcu davulunu çalmaya başlar. Güreşçi meydana gelir. Ortalıkta perdah yaptıktan sonra kilimin üzerindeki yüz yastıkla güreşmeye başlar. Hareketleri sanki karşısındakini de gerçek güreşçiyle güreşiyormuş gibi tabiidir. Güreşçi yastıkla güreşirken bildiği bütün oyunları gösterir. Oyunları bittikten sonra kendi alta yatar ve yastığı üzerine alır ve böylece kural gereği yine kendi yenilmiş sayılır ve toklu kalır.

Gür-gür Oyunu: Oyun açık yerde oynanır. Oyuncu sayısı belli değildir. Oyuna katılanlar kendi aralarında anlaşarak oyuna muhtaç kişiyi seçerler. Bu kişinin oynanacak oyunda hiç haberi olmaz. Diğer oyuncular ellerine çamur ya da siyah boyaları ellerine sürerek ve ellerini saklayarak oyunculardan birinin işaretiyle seçtikleri kişiye doğru harekete geçerler. Oyunculardan biri:

-“Gür” diye bağırır hep birden seçilen kişiye doğru hızla koşarak gelirler. Oyuncu tekrar bağırır:

-“Sür”

Bunu üzerine oyuncularla ellerinde saklı çamura ise, ya da siyah boyayı o kişinin yüzüne sürerek kaçarlar. Kimsenin beklemediği oyunculardan başka kimsenin bilmediği bu durum karşısında orada bulunanlar yüzün çamur, is ya da boya sürülen kişiye bakarak gülerler.

Sarımsak Oyunu: Oyun bir oda içinde oynanır. Sarımsak satıcısı rolünü üstlenen bir kişi olarak odaya girerek:

-Komşular atım, öküzüm öldü, kendime bir koşu alacağım. Elimde(.....)kilo sarımsak var. Satacağım. Alırsanız bende bu parayla koşu alırım.

Bunun üzerine baştan başlanarak oda da bulunanlara sarımsak satılır. Toplanan para satıcıya verilir, oda kendine koşu alır.

Can buldu Oyunu: Bu oyun “kış yarısı eğlencesinin bir başka çeşididir.” Oyun Ocak ayının içinde her yıl aynı günde olmak üzere oynanır. Çünkü köylü kuzuların bu günde annelerinin karnında canlanır. 9-10 genç bir araya gelerek oyunu oynar. Ocak ayının 15 inde köyün çobanları ve 9–10 genç birleşirler. Gençlerden 5-6 sı kadın elbiseleri giyer başlarına yemeni örterler. Oyunculardan biri “Can buldu” olur. Can buldu’nun sırtına kambur yapılır, kendirden sakal takılır, başına şapka olarak el leğeni konulur ve eski elbiseler giydirilir. Ayrıca elbisenin birkaç yerine gonguldak (koyunların boynuna takılan küçük çan) asılır. Canbuldu, gençler ve kadın elbisesi giymiş olanlar hep birlikte köyün ilk evinin önüne gelirler. Canbuldu kapıyı çalar ve ev sahibi dışarı çıkıp sırar:

-“Ne istiyon”?

-“3 batman yağ, beş külek bulgur, bir batman tuz,” der ve gonguldaklarını sallayarak kendini yere atar ölü numarası yapar. Bunun üzerine canbuldu ile gezenler onun başına birikerek ağlaşırlar:

“Elem elem ektiğim

Çayır çimen söktüğüm

Ne yatıyon burada

Başına su döktüğüm”

Bunun üzerine ev sahibi can buldu’ya töre olarak para,yağ,bulgur gibi şeyler verir. Töresini alan canbuldu ve beraberindekiler oradan başka bir eve giderler. Bütün köy evleri böylece dolaşıldıktan sonra toplanan bulgur ve yağla pilav yapılır para ile de yine oyuna katılanlar yitecek şeyler alınır.

Berber Oyunu: Oyun kapalı yerde oynanır. Bir kişi berber olur. El leğenine su doldurarak içeri girer. Elindeki ateş maşasını el leğenindeki suya batırarak içeride bulunanların hepsini traş eder.

Çarık Oyunu: Oyun kapalı yerde oynanır. Oyuna başlanacağında hiçbir kimse içeriden dışarı çıkamaz, dışarıdakilerde içeri giremez. Oyun ev bir çarığa ip takarak suya batırır ve ıslak çarığı içeride bulunanların kafası üstünde tutarak:

-“Şakül (çekül) tutuyorum” der. Çarığın yüzlerine değmemesi için sağa sola eğilenler olduğunda oyuncu elindeki değnekle:

-“Vay benim vay sırtım” diyerek sakınanların sırtlarına vurur. Oyun böylece belli bir süreye kadar devam ederdi.



03-Halk Tiyatrosu



Ülkemizde tiyatronun köklü bir geçmişi vardır. Başlı başına bir sanat dalı olana tiyatro konularının insanların toplumun yaşamında alır veya ona dayandırır. Tiyatronun, günümüzde insanı eğiten, ona yön veren işlevi daha da belirginleşmiş bulunuyor. Tiyatroyu salt sahnelerde tiyatro içeriğine uygun dekorlar arasında görmek veya en azından öyle sanmak yanlıştır. Çünkü tiyatro halkın yaşamında olmuştur, gelişmiştir. Herhangi yörede ilçede ya da bu ilçelere bağlı herhangi bir köyde köy halkının tabii yaşayışı ve hayat akışı içinde gelişen olaylar kısaca yaşam başlı başına bir tiyatro gibidir. Halk tiyatrosunda dekor yaşanılan doğal çevredir ve aktörleri de yaşanılan yerdeki halktır. Herhangi bir kasaba ya da köyün insanlarıdır. Eskidan ilçemizde ve bağlı köylerinde, “Oyun çıkarma” adı verilen, genellikle düğünlerde ya çeşitli mevsimlik şenliklerde oynanan ve eğlendirmeyi düğün ya da şenliğe katılanları neşelendirmeyi amaçlayan oyunlara “köy orta oyunu” ya da “seyirlik” adı verilirdi. Buna halk tiyatrosu da diyebiliriz. Bu oyunlar da oyuncu sayısı sınırlı değildir. Oyuna daha ziyade şakaya dayanan yöresel anlatımla “ işi mızıkçılığa” bozmayan kişiler katılabilirler. O oyunlarda sahne ev, avlu, köy meydanı, dekor ise doğal görünümdür. Oyunların temel amacı yukarıda değindiğimiz gibi eğlenceyi, kurallara uyumu ve dayanıklılığı hedef alır. Bu oyunların bazıları şunlardır:hepsinin de kökeni çok eskilere dayanmasına rağmen yine de biz bu oyunları tarihi kökenli oyunlar ve diğer oyunlar şeklinde bölümlendirerek iki şekilde inceleyebiliriz:



Sarımsak Oyunu: Oyun bir oda içinde oynanır. Sarımsak satıcısı rolünü üstlenen bir kişi olarak odaya girerek:

-Komşular atım, öküzüm öldü, kendime bir koşu alacağım. Elimde(.....)kilo sarımsak var. Satacağım. Alırsanız bende bu parayla koşu alırım.

Bunun üzerine baştan başlanarak oda da bulunanlara sarımsak satılır. Toplanan para satıcıya verilir, oda kendine koşu alır.

Canbuluş Oyunu: Bu oyun “kış yarısı eğlencesinin bir başka çeşididir.” Oyun Ocak ayının içinde her yıl aynı günde olmak üzere oynanır. Çünkü köylü kuzuların bu günde annelerinin karnında canlanır. 9-10 genç bir araya gelerek oyunu oynar. Ocak ayının 15 inde köyün çobanları ve 9–10 genç birleşirler. Gençlerden 5-6 sı kadın elbiseleri giyer başlarına yemeni örterler. Oyunculardan biri “Canbuluş” olur. Canbuluşun sırtına kambur yapılır, kendirden sakal takılır, başına şapka olarak el leğeni konulur ve eski elbiseler giydirilir. Ayrıca elbisenin birkaç yerine donguldak (koyunların boynuna takılan küçük çan) asılır. Canbuluş, gençler ve kadın elbisesi giymiş olanlar hep birlikte köyün ilk evinin önüne gelirler.Canbuluş kapıyı çalar ve ev sahibi dışarı çıkıp sırar:

-“Ne istiyon”?

-“10 batman yağ, beş külek bulgur, bir batman tuz,” der ve donguldaklarını sallayarak kendini yere atar ölü numarası yapar. Bunun üzerine conguluşla gezenler onun başına birikerek ağlaşırlar:

“Elem elem ektiğim

Çayır çimen söktüğüm

Ne yatıyon burada

Başına su döktüğüm”

Bunun üzerine ev sahibi canbuluş’a töre olarak para,yağ,bulgur gibi şeyler verir. Töresini alan conguluş ve beraberindekiler oradan başka bir eve giderler. Bütün köy evleri böylece dolaşıldıktan sonra toplanan bulgur ve yağla pilav yapılır para ile de yine oyuna katılanlar yitecek şeyler alınır.

Berber Oyunu:Oyun kapalı yerde oynanır. Bir kişi berber olur. El leğenine su doldurarak içeri girer. Elindeki ateş maşasını el leğenindeki suya batırarak içeride bulunanların hepsini traş eder.

Çarık Oyunu:Oyun kapalı yerde oynanır. Oyuna başlanacağında hiçbir kimse içeriden dışarı çıkamaz, dışarıdakilerde içeri giremez. Oyun ev bir çarığa ip takarak suya batırır ve ıslak çarığı içeride bulunanların kafası üstünde tutarak:

-“Şakül(çekül)tutuyorum” der. Çarığın yüzlerine değmemesi için sağa sola eğilenler olduğunda oyuncu elindeki değnekle:

-“Vay benim vay sırtım” diyerek sakınanların sırtlarına vurur. Oyun böylece belli bir süreye kadar devam eder.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .





KIŞ YARISI EĞLENCESİ:



Kış aylarının tam ortasında köy halkının çeşitli etkinliklerle kutladığı ve çeşitli orta oyunlarının oynandığı tarihsel şenliğe kış yarı eğlencesi adı verilmektedir. Bilhassa kış yarısı eğlencelerinde orta oyunu oynayan oyuncular her eve uğradıklarında bu maniyi söyleyerek o ev halkından un, yağ, şeker gibi yiyecek malzemeleri isterler ve o ev sahibi de bunlara istediklerini verirler. Bu toplanan malzemeler de bir evde toplanarak çeşitli yiyecekler yapılır ve hep bir arada neşe ve eğlence ile yenilerek gece geç saatlere kadar bu durum sürdürülür. Daha sonra da herkes evine dağılarak, hem şenlik hem de oyun sona erdirilmiş olur.



CENNET CEHENNEM OYUNU



Bu oyun, aile fertleri arasında oynandığı gibi eskiden köyler arasında müsabaka şeklinde, bir şenlik içerisinde özellikle kış aylarında oynanırdı. Bu oyunun adı cennet ve cehennem oyunudur. Oyunun aletleri bir zar, bir mühür ve bir de birden yüze kadar her birinde insanlara ve dinsel inanışlara göre kabul edilen; nefsi emmare, nefsi levvame, nefsi mutmainne, nefsi suhulet, zühd ve takva, Makamı İsrafil, Makamı Mahmud, Alemi Melekut gibi ulvi ve süfli makamları temsil eden haneleri gösteren 100 haneli levhadır. Mühür, dairelerden taşmıyacak büyüklükte olmalıdır. Oyun, bir veya bir kaç kişi tarafından aynı anda oynanır. Oyunda, oyuncular sıra ile zar atarlar. Zardan ortaya çıkan rakam miktarınca, soldan bir (1) rakamı ile başlamak üzere zarın verdiği sayı kadar mühürü dairelere basarak ileriye gidilir. Örneğin; zarın verdiği sayı 11 (onbir) numarada biterse orada, “Bihaya” adında bir yılan vardır. O yılan oyuncuyu yutar ve 9 (dokuz) numaraya iner. Diğer yılanlar da aynı kurala tabidir. Oyuncu kendisini yutan yılanın kuyruğundaki daireye kadar iner. Oyuncunun üç defa deneme hakkı vardır. Üç defa yılanlara yakalanırsa, oyun dışı kalır ve cehennemlik olduğu varsayılır. Farzedelim ki, oyuncu yılanlara yakalanmadı ve zarın verdiği sayının son durağı olan 32. Nolu daireye geldi. 32. Nolu dairede oyuncunun önüne yeşil boyalı bir yol çıkar. Oyuncu bu yoldan 47. Nolu daireye kısa yoldan atlama yapar. 47. Nolu daireden itibaren yoluna devam eder. Atlama yollarının hepsi aynı kurala tabidir.

Oyunun en kritik safhası olan üstteki 91 ile 100 arası dairelerdir. 91 numarada “gururu şeytan” adında büyük bir yılan var. 100 numaralı dairede ise, “nefsi emmare” adında bir yılan var. Bu yılanlara yakalanan oyuncu cehennemlik olur. Yani cehennemin derinliklerine kadar iner. Yalnız son dairelerin bir özelliği var. Bu dairelere çıkan oyuncu sağa sola hareket etnme hakkına sahiptir. 95 nolu daire “Makamı Mahmud’tur.” Bu daireler üç halkadan ibarettir. Burada “Allah’a vuslat/kavuşma” gerçekleşmiş olur ki; oyuncu cennetlik sayılır. Oyuncu bu daireler arasında üç defa dönme hakkına sahiptir. Üç defalık hakkını kullanıp da yılanlara yakalanmaz ve Makamı Mahmud’a erişmezse cehennemlik mi veya cennetlik mi olduğu belli olmaz ve ortada kalmış olur. Oyun böylece devam eder.

Bu oyunda yer alan yılan, halk arasında eskiden beri varlığını sürdürmüş olan şahmeran inanışının bir uzantısıdır. Halk arasında anlatılan rivayetlere göre; Şahmeran yılanların padişahıdır.....



MEHMET ALİ ÖZ


gul-i_ahmer isimli Üye şimdilik offline Konumundadır   sendpm.gif Alıntı ile Cevapla