Dersim İsyanın Nedenleri ve İsyan Öncesi Genel Durum

[yiğidoturan]

Dersim İsyanı[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]
Dersim vilayeti (1937)[Tarih[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] - [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]BölgeDersim vilayeti ve civarıSonuçİsyan kanlı bir şekilde bastırıldı.
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] ile birlikte 6 kişi idam edildi.
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] halkının büyük bir kısmı zorunlu iskan ettirildi.Taraflar[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...][Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...][Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]Kumandanlar[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...][Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...][Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...][Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]KayıplarAskerî kayıp:
3000[[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]]İsyancı ve sivil kayıp:
13.000[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] - 40.000[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]
Zorunlu iskan:
12.000
Dersim İsyanı ya da Dersim Ayaklanması, şu anki adıyla [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'nde [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] yılında meydana gelen geniş kapsamlı isyandır. Bu isyanı bastırmak için [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] tarafından düzenlenen harekât ise Dersim Harekâtı'dır.




İsyanın Nedenleri ve İsyan Öncesi Genel Durum

[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] döneminde yüzyıllarca yurtluk ve ocaklık biçiminde özerk olarak yönetilen Dersim Bölgesi'nde, özellikle [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'tan sonra, merkezi yönetimin güçlendirilmesi amacına yönelik düzenlemelere karşı sık sık ayaklanmalar ([Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]) çıkmıştır ([Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]-[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]-[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]).
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]
İsyana katılan isyan grup laş mevki önünde


Bölge, [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'nin kurulmasıyla özerkliğini kaybetmiştir. Aşiretler, yönetimlerinin elinden alınmasına karşı çıkmış; vergi vermek, askere gitmek gibi çeşitli zorunlulukları ise uygun bulmamıştır.
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'ların ilk yarısında bölgede meydana gelen ayaklanmalar bastırıldıktan sonra, [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] tarihli [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] çıkarıldı. Buna göre Tunceli iline bir askerî vali atanacaktı. Aynı zamanda dördüncü genel müfettiş sıfatını alan vali general [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] geniş yönetsel, askeri ve yargısal yetkileri vardı. Ayrıca Alpdoğan'ın çok sert ve otoriter biri olması da isyanı tetikledi. Düzeni sağlamak ve güvenlik açısından gerekli gördüğü durumlarda ilde yaşayan kişileri ve aileleri, il sınırları içinde bir yerden bir başka yere göndermeye ve il sınırları içinde oturmalarını yasaklamaya da yetkiliydi.
Yasanın uygulanmaya başlamasıyla 1937 başlarında yeni olaylar çıktı. Bölgede güvenlik sağlanamadı ve hükûmet otoritesi kurulamadı. Bu sırada [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] sınırına yakın bölge ve illerde de benzer olaylar görüldü. [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'a bağımsızlık tanıyan [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] kararından sonra, [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'de yapılan görüşmelerde, bu gelişmelerin başta [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] ve Fransa'nın mandası altındaki Suriye tarafından kışkırtıldığı ileri sürüldü. Başbakan [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] ise, Tunceli ilinde iki yıldır izlenen reform programının amacının bölgenin uygar bir hale getirilmesi olduğunu belirterek, programa karşı bölgede direniş olduğunu belirtti.
Dersim Harekâtı

[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]
Atatürk ve [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] Halkevi önünde (17 Kasım 1937)[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]


Ayaklanma, Ocakzade (Ehl-i Beyt soyundan) kökenli ve [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] Kürt aşiretine mensup olan [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] reisi [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] önderliğinde, asker ve vergi vermek istemeyen diğer aşiretlerce de desteklenen bir grup tarafından [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]-[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] gecesi [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] yıkılması, köprüyle Kahnut Bucağı arasındaki telefon hattının kesilmesi ve bölge askeriyesine düzenlenen saldırı ile başladı. Askeriyedeki bütün askerler öldü. Askeriye yakıldı. Bunun üzerine resmen Kürt isyanı başladı. İsyan bölgenin coğrafi durumu nedeni ile büyüdü. Ayaklanmayı [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] Kürt aşireti başlattı ve özellikle [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] ve [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] Kürt aşiretlerinin katılımı ile iyice genişledi. Ayaklanmaya toplam yaklaşık 6.000 kişilik bir grup katıldı
General [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] düzenlediği ilk harekât büyük başarısızlıkla sonuçlandı. [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] ise bunun verdiği moralle tamamen silahlandı. Bu yüzden isyanı bastırmak iyice zorlaştı. [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] yanına aldığı 50.000 [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...][Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] asker (üç kolordu ) ile bölgeye gitti fakat dağları bir türlü aşamadı. Bunun sonucunda gerekli olanın bir hava saldırısı olmasına karar verdi. Gerekli onayı alınca [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'i davet etti. [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] de kabul edip Hava Kuvvetleri'nden 3 uçak filosu ile havadan saldırı gerçekleştirdi. İsyancıların saklandıkları en büyük yer olan Laş mevkiini yerle bir etti.
Yapılan harekât başarı verince, askerler bölgeye girmeyi başardı. Bunun üzerine [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], bölge halkına zarar gelmesin diye [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] Kürt aşiretleri reisi ile birlikte teslim oldu ve harekât, [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'de sona erdi. Ayaklanmayı bastıran bu askeri harekât, [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] olarak adlandırılır.
Askeri harekâttan sonra yapılan yargılama [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'de sona erdi. Ayaklanmanın lideri Seyit Rıza ile 6 kişi idam edildi. Çok sayıda Kürt ayaklanmacı değişik hapis cezalarına çarptırıldı. Ancak olaylar durulmadı ve [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'de [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] Kürt aşireti intikam için diğer Kürt aşiretlerini silahlanmaya davet etti ve ikinci Kürt isyanı başladı. Bunun üzerine başlatılan ikinci askeri harekât ile Eylül 1938'de ayaklanma tamamen bastırıldı. Direniş amacıyla kırsal alanda kalanların direnişi ise [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'e kadar sürmüştür.
İsyanın Sonuçları

[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] ve arkadaşları idam edilmeden önce (15 Kasım 1937).


Hukukçu yazar Hüseyin Aygün, Dersim İsyanı ve sonuçları hakkında bugüne kadar yapılmış en kapsamlı bir araştırma olarak nitelendirilen « Dersim 1938 ve Zorunlu İskân » adlı kitabında, isyanın açıkça kışkırtılarak çıkarıldığını, Cumhuriyet dönemi Kürt ayaklanmaları içerisinde sivillere yönelik eziyetin ve kıyımın en şiddetlisine uğradığını, ardından da isyancılarla beraber aileleri ve hatta isyana iştirak etmeyenlerin eziyete ve kıyıma maruz kaldığını, binlerce isyancı ve sivil vatandaşın öldürülmüş ve kalan on binlercesinin de sürgün edilmiş olduğunu belirtmiştir.
Askerî harekât, her ne kadar bazı aşiretleri sürgün etse de, harekât [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] yılının sonuna doğru sona ermiştir. Harekât sonucunda 13.000 (Resmi rapor)[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] ile 40.000 [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] arasında sivil ölürken, 12.000 kişi başka yerlere sürgün edilmiştir[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]. Ayaklanmaya katılan aşiret mensupları, [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]'nin [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], ilçesi ve [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...] gibi çeşitli illere gönderilmiştir
Dersim İsyanı'na İlişkin Yayınlar

• Suat Akgül, Amerikan ve İngiliz Raporları Işığında Dersim
• Faik Bulut, Dersim Raporları
• Şükrü Laçin, Dersim İsyanından Diyarbakır'a Bir Kürt İşçisinin Siyasal Anıları
• M. Arseneviç Haretyan ve Kemal Mazhar Ahmed, 1925 Kürt Ayaklanması
• [Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...], Dersim Raporu

[yiğidoturan]

ARKADAŞLAR KONUYU AÇTIM FİKİRLERİNİZİ BEKLİYORUM

[H_Turan]

Ülkeye isyan etmişse Cezası verilir İsyan edenle Uzlaşılmaz

[goramaz]

çocuk ve kadın olasalar bile mi?

[H_Turan]

goramaz Nickli Üyeden Al?nt?

çocuk ve kadın olasalar bile mi?

Masumlara Dokunma Olmaz Eğer İsyan eden kadınsa Bu değişmez Fakat Masumları öldürülmüşse Büyük yanlış yapılmıştır.

[goramaz]

evet yanlış yapılmıştır...

[Siyahnur]

Gecen gün Mehtap tv de, bu konuyla ilgili bi tarihci gelmisti,izledim...
Taraf gazetesindede röportaji vardi...

O Tarih ci pekde böyle tek tarafli anlatmadi...

Bi isyan cikmissa, kayitsiz kalamazlardi buna kimse itiraz etmez ama herhangi bir ahlak kuralı dahi gözetme ihtiyacı bile hissetmemisler.
Suclulari(!) etkisiz hale getirirken kadinlarin, cocuklarin, anne karnindaki bebelerin, yaslilarin, hayvanlarin, tümü nasibini almis, insanların üzerine bombalar yagdirilmis...
Sahislarin hatalari yüzünden on binlerce insan, haksiz ve sebepsiz yere yillarca öz yurdunda sürgüne mahkum edilmis, evlerinden barklarindan mahrum birakilmis.
resmen zulüm rejimi...
Mehmed Akif diyor ya ;
"Zulmü alkisliyamam, Zalimi asla sevemem!"

Allah bidaha göstermesin.

[H_Turan]

GurbetsokakLari Nickli Üyeden Al?nt?

Gecen gün Mehtap tv de, bu konuyla ilgili bi tarihci gelmisti,izledim...
Taraf gazetesindede röportaji vardi...

O Tarih ci pekde böyle tek tarafli anlatmadi...

Bi isyan cikmissa, kayitsiz kalamazlardi buna kimse itiraz etmez ama herhangi bir ahlak kuralı dahi gözetme ihtiyacı bile hissetmemisler.
Suclulari(!) etkisiz hale getirirken kadinlarin, cocuklarin, anne karnindaki bebelerin, yaslilarin, hayvanlarin, tümü nasibini almis, insanların üzerine bombalar yagdirilmis...
Sahislarin hatalari yüzünden on binlerce insan, haksiz ve sebepsiz yere yillarca öz yurdunda sürgüne mahkum edilmis, evlerinden barklarindan mahrum birakilmis.
resmen zulüm rejimi...
Mehmed Akif diyor ya ;
"Zulmü alkisliyamam, Zalimi asla sevemem!"

Allah bidaha göstermesin.

O isyanda ilk kadın pilot Sabiha Gökçen de bomba atmış

[Arif Coşkun]

Onur Öymen'in Dersim isyanına ilişkin, 'İsyanı ben mi bastırdım? Ben faşistsem bastıranlar neydi? Atatürk de mi faşistti' sözleri büyük yankı uyandırdı. Peki Atatürk'ü referans alan Öymen mi haklıydı yoksa kendisini istifaya davet eden Kemal Kılıçdaroğlu mu?
Dersim kavgasında kimin haklı olduğunu bulmadan önce Dersim isyanını ve Seyit Rıza'yı bir hatırlayalım.

İsmet Paşa'nın 1935 yılında hazırladığı Dersim planında bakın neler yer alıyordu:
- Dersim ıslahına bir program halinde tevessül edeceğiz. Program hazırlık, silahtan tecrit ve icap ederse iskan safhalarını ihtiva edecektir.
Hazırlık ve silahsızlanma üç senede olacaktır.
- Dersim vilayetini yeni usulde teşkil edeceğiz. Muvazzaf bir kolordu kumandanı, vali ve üniformalı muvazzaf zabitler kaza kaymakamları olacaktır. Kaza memurlarından hiçbiri yerli olmayacaktır. Ve bulundukça emekli zabitler memuriyetlerine tayin olunacaktır.
- 1935 ve 1936 'da yolları, karakolları yapılacaktır. 1937 ilkbaharına kadar hazır olursa mürettep ve seferber 2.fırka kuvvet valiliğin emrine 1937 ilkbaharında verilecektir.
- Bundan sonra Dersim'e verilecek şeklin safhası başlayacaktır. Bütün bu tasavvurlar gizlidir.
İşte Dersim'in temizlenme işinin yol haritası böylece çizilmiş oldu. Başbakan İsmet İnönü 1935'te Dersim ve çevresinde esaslı bir imar faaliyetine start verdi. Önce yollar ardından askeri karargah binaları ve ardından lojmanlar ve karakollar. İşte Dersimli aşiretlerin asıl itiraz ettikleri bu karakolların inşası oldu. Çünkü esaslı bir harekatın geldiğini sezmişlerdi.
ATATÜRK'ÜN SÖZLERİ
Ama operasyonun işaret fişeğini Mustafa Kemal Atatürk 1936 yılındaki Meclis açılışındaki konuşmasında çaktı: 'Dahili iç işlerimizde mühim bir safha varsa o da Dersim meselesidir. Dahilde bulunan iş bu yarayı, bu korkunç çıbanı ortadan temizleyip koparmak ve kökünden kesmek işi her ne pahasına olursa olsun yapılmalı ve bu hususta en acil kararların alınması için hükümete tam ve geniş salahiyetler verilmelidir.'
Dersim'in ıslahı görevi bir korgenerale verilmişti. Korgeneral Abdullah Alpdoğan'a. Peki Alpdoğan kimdi? Kurtuluş savaşında iç isyanları bastırmakla görevli Sakallı Nurettin Paşa'nın damadıydı. Sakallı Nurettin Paşa'da Kurtuluş Savaşı sırasında Koçgiri isyanını oldukça kanlı bastıran paşaydı. Korgeneral Alpdoğan, 1937 başında Elazığ (Elaziz) bölgesine karargah kurdu. Aşiretlerle görüşmelere başladı. Yusufhan, Demenan, Haydaran, Şıh Hesenan, Kalan, Karakoçan, Kevan, Lolan, Keçelan, Kozan, Bahtiyar aşiretleriyle bir araya geldi. Bunlardan Abasan Aşireti Reisi Seyit Rıza ile de görüştü. Dersim'e yönelik yapılacak ıslahatın barış yoluyla yapılmasını aksi takdirde çok kan akacağını söyledi
'KÖPRÜLER' ATILDI
Ama aşiret reisleri kendi aralarında yaptıkları toplantıda direniş kararı aldı. 1937'de 20 Martı 21 Mart'a bağlayan gece Harçik Köprüsü'nün ateşe verilmesiyle isyan başladı. Bu tarih aynı zamanda Kürtler için anlamlıydı. Çünkü 21 Mart Newroz'du. Yıkılan bu köprü aslında Dersim'in devletle arasındaki köprüyü de yıkıyordu. Kahnut bucağı ile irtibatı sağlayan telefon hattı kesildi. Ve askeri birlik basıldı. Tüm askerler öldürüldü. Bu devletin ıslahat planını bir anda kanlı bir operasyona dönüştüren adım olmuştu.

KUMANDA GÖKÇEN'DE
Ünlü türküde de dediği gibi Tunceli dört dağ tarafından kuşatılmış bir kentti. Korgeneral Alpdoğan'ın kara birlikleriyle Tunceli'ye girmesi mümkün olmuyordu. İlk harekat başarısızlıkla sonuçlanınca Seyit Rıza ve yandaşları moral buldu. Korgeneral Alpdoğan hava saldırısı kararı aldı. Ankara'dan izin istendi, onay geldi. Yalnız hava taarruzunu düzenleyecek birliğin sorumluluğu Atatürk'ün manevi kızı Sabiha Gökçen'e verildi. Atatürk önce bu duruma itiraz etti. 'Eğer bir aksilik olur da bu adamların eline geçersen sana çok fena muamele ederler. Sen gitme' dedi. Ama Gökçen kararlı bir biçimde gitmek istediğini, ne olursa olsun sağ olarak ellerine geçmeyeceğini söyledi.
DERSİM'E BOMBA YAĞDI
Eskişehir Tayyare Alayı'na bağlı bölükten 3 uçakla beraber Dersim harekatına katıldı. 3 Mayıs 1937'de hava harekatı başladı. Dersim'in üzerine bomba yağıyordu. Saldırı giderek inisiyatifi kaybeden askeri birliklerin toparlanmasını sağladı. Aşiretler büyük bozguna uğradılar. Seyit Rıza'nın da bulunduğu Laçinan Deresi ve çevresi yoğun olarak bombalandı. Rıza'nın çok sayıda adamı ve akrabası yaşamını kaybetti.

Şimdi burada biraz duralım. Seyit Rıza'nın kendi başına hareket ettiğini zannetmeyin. Tabii ki o da İngilizlerle temas halindeydi. Yakın adamı ve danışmanı Veteriner Doktor Nuri Dersimi'yi İngilizlerle temas kurması için görevlendirmişti. Ama yurt dışına çıkışı hep gecikti. Ve Seyit Rıza iyice köşeye sıkıştığı bir anda 11 Eylül 1937 de yurt dışına kaçtı.
İDAM SEHPASINA YÜRÜDÜ
SEYİT Rıza 5 Eylül 1937 günü Erzincan kırsalında yakalandı. 10 Kasım günü (Yani Onur Öymen'in ünlü konuşmayı yaptığı günden tam 72 yıl önce) idama mahkum edildi. Ve tarihin garip bir cilvesi ise yine Öymen'in başına iş açan AKŞAM'daki mülakatını verdiği gün olan 15 Kasım 1937 günü idam edildi. İdam sehpasına kendi yürüdü ve çingeneyi bir tarafa iterek 'Evladı kerbalayıh. Bi hatayıh. Ayıptır, zulümdür, cinayettir', diyerek ilmeği boynuna geçirdi ve tabureyi tekmeledi.
Peki bu kanlı operasyonun gerçek sorumlusu kimdi? Elbette Atatürk'tü. Dersim'in 'temizlenmesi' talimatını o vermişti. Başbakan İsmet İnönü ise bu operasyondan hemen sonra istifaya zorlandı.
Kılıç Ali anılarında Atatürk'ün İsmet Paşa'yı başbakanlıktan nasıl uzaklaştırdığını anlatır. Ama önce geçmiş bir olaydan örnek vererekÖ
'Amacım Şeyh Sait olayında nasıl Fethi (Okyar) Bey'i partiden düşürdüysem, onu da Meclis'te kamuoyu önünde düşürmekti.'
İNÖNÜ'NÜN KOLTUĞU GİTTİ
İsmet Paşa 1937 Eylül'ünde istifa etti. Yani Şeyh Sait isyanında Başbakan Fethi Bey gitmişti, Seyit Rıza isyanında da bir diğer Başbakan İsmet Paşa'nın koltuğu gitti. Biz İnönü'nün istifasını Çankaya'daki ünlü kavgaya ve ekonominin iyi idare edilmemesine bağlarız. Ama tarih satır aralarında gizlidir.

TOPLAM KAÇ KİŞİ ÖLDÜ
Dersim'de kaç kişi öldü. Elbette net sayı bilinmiyor. Ama kimi kaynaklara göre 55 binden fazla Tuncelili canından olmuştu. Ama burada dikkat edilmesi gereken ise öldürmelerin gerçekleşme şekliydi. Büyük hava bombardımanından sonra kara birlikleri Tunceli kırsalına girdiler ve köyleri tek tek gezdiler. Hiçbir yargılama olmadan keyfi bir biçimde çok sayıda Tuncelili kurşuna dizildi eziyete uğradı. Ağır işkenceler yapıldı. Elaziz'de kurulan mahkemelere iş bırakılmadı. Amaç gözdağı vermek ve belki de bölgeyi insansızlaştırmaktı.

KAYPAKKAYA DERSİM'E DÖNDÜ
HAREKATIN ardından da 1938'de Dersim'den 'Zorunlu İskan Yasası' çıkartıldı. Binlerce Tuncelili ülkenin başka coğrafyalarına gönderildi. Bugün Türkiye'nin birçok yerinde aslen Tuncelili olan ama iki kuşaktır başka kentte yaşayan kişilere rastlarsınız. Hemen hepsi 1938 göçünün mağdurlarıdır. 68 kuşağının öğrenci liderlerinden İbrahim Kaypakkaya da Tunceli göçmeni bir Aleviydi. Çorum'a yerleşmişlerdi. Ve Dersim isyanından yıllar sonra kurduğu örgütle sosyalist devrim hayaliyle Dersim kırsalına gitti. Yakalandı ve işkenceyle öldürüldü. Kurduğu örgütün devamı olan TKP-ML TİKKO en çok Tunceli'de taban buldu. PKK'nın etkin varlığına rağmen TİKKO Tunceli'de oldukça etkindir.

Şimdi sonuca gelirsek, Öymen haklı mı? Evet haklı. Çünkü kimse kendini kandırmasın ve Alevi kardeşlerimiz üzülmesin ama harekat tamamen Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatı ve isteğiyle yapılmıştır. İnsanlık dışı uygulamalar yetki verdiği askerler tarafından -belki de sınırları aşarak- yapılmıştır. Yani Dersim harekatının sorumlusu Atatürk'tür. Peki, Kılıçdaroğlu haklı mı? Evet, o da haklı. Belki isyan olmuştu ama isyanın bastırılması ve Kürt ve Alevi nüfusa yapılanlar (Emir komuta zincirinin başında Atatürk olsa da) en büyük kıyımlardan biriydi. Tunceliler ve Aleviler ruhani kimliğiyle de olsa Seyit Rıza'yı unutmadılar ve hep sahiplendiler. Kemal Bey de alevi dedesi olmasının verdiği ağırlıkla ve Tuncelilikle bu sözlere sert tepki verdi. Asıl sorun sakın Kemalist doktirinle yüzleşmememizde olmasın.

VE ZORUNLU GÖÇ
DERSİM 1938 Zorunlu İskan Kararı'nca Dersim'den gönderilenlerin sayısı muhtelif olmakla birlikte, 7 ila 12 bin arasında değişmektedir. İsyan döneminde Dersim'in nüfusu gözönüne alındığında bu ciddi bir rakamdır. Zira Üçüncü Ordu Kumandanı Halis Paşa'ya göre 1930'da Dersim'in nüfusu 60 - 70 bin civarındadır. Kaynakların çeşitliliği sayıları da değişken kılmaktadır. Öyle ki dönemin İçişler Bakanı Şükrü Kaya'ya göre sayı 150 bin, 1935 nüfus sayımına göre 93 bin olarak kayıtlara girer. Resmi belgelerde de kimi sayılar verilmektedir. Örneğin; Bakanlar Kurulu'nun 6 Ağustos 1938 tarihli kararıyla, bin 246 haneden 5 bin kişi, 15 şehrin 50 kazasına bağlı 922 köye gönderilmiştir.
Göç kafileleri 1938 Ağustos ayı itibariyle batıya gönderilmeye başlandılar. Bazı kaynaklara göre bu işlem 31 Ağustos tarihi itibariyle tamamlanacaktı. Kim kaynaklar bu süreci 6-16 Eylül tarihleri içinde verir. Dönemin İçişleri Bakanı Kaya'nın Dersim Raporu'nda planlanan, 'Batı illerine toplu sürgünün hayata geçiriliş safhası' bu döneme denk gelmektedir. Bu dönemdeki belgelerin doğruluğu konusunda çelişkiler vardır. Zira bir belgeye göre 'Zorunlu göç edecek Dersimliler, kara vagonlar üzerinde gönderilir' denilirken bir başka belgede de 'Sevkıyat kara ve deniz yoluyla olur. Tren ve vapur kullanılmaz' denilmektedir. Kimi belgelere göre, 264 haneden bin 816 kişi 37 deniz ve kara seferiyle 10 ayrı ilçeye gönderilir. 'Dersim 1938 Zorunlu İskan Kararı' tamamıyla dönemin Bakanlar Kurulu'nun denetimindedir. Haliyle sürgündeki Dersimliler'in yaşam hakkı da. Yaklaşık 9 yıl süren 'Zorunlu İkamet' İkinci Dünya Savaşı'nın ardından 1947'de sona erer ve Dersimliler'e eve dönüş yolu açılır.

KAYNAKLAR: Atatürk'ün yaveri Cevat Abbas Gürer / Cepheden Meclis'e Büyük Önderle 24 Yıl - Turgut Gürer
Dersim 1938 ve Zorunlu İskan
/ Hüseyin Aygün
İsmet paşa'nın Kürt raporu / Saygı öztürk
Kürt Dosyası / Uğur Mumcu
Kürdistan Tarihinde Dersim
/ Dr. Nuri Dersimi
İbo / Turhan Feyizoğlu
Kürtler ve Kürt Direnişleri / Sinan Hakan
Kürdistan'da Aşiretçilik ve Milliyetçilik
/ Hasan Uşak

Gürkan Hacır/ Akşam

[Urumçi]

o isyanla ilgili bir çok spekülatif haber dönmekte ortada, ilk olarak aşiret isyanları olarak aşiretlerin tamamının iştirak etmesi aşiret töresine göre gerekli olan bir şey. Yani toplumun genelinin bir isyanı ve bastıralamadığından hava bombardımanı yapılmıştır. Ancak hava bombardımanı sivil kayıplara yer verse de bu denli abartıldığı kadar olmadığı görüşündeyim zira dönemin demografik şartlarına göre Dersim yöresinde 40.000 isyancı-sivil kayıp 12.000 sürgün toplamda 52.000'lik bir nufus yoktur. İlk olarak Tunceli ve yöresinin iklim şartları bu kadar yoğun bir nufüsa şuanda dahi elverişli değil iken o zaman şartlarında bu nüfus oranına ulaşması mantık dışıdır.

Ha sivil kayıplar bombardımanda olmuştur ancak ben inanmıyorum insanları kadın, çoluk, çocuk demeden katledebileceklerine. Zira Türk töresi böyle bir eyleme yer vermez. Yani komutanların böyle bir emir verdiğini varsaysak bile bizim askerimiz bu denli bir vahşete girişemez... Zira inançımızdan öte genetik de bir gerçeklik bu zira İster İslamiyet'te olsun ister öncesindeki kam dininde olsun Türklerin töresine ve adabına ters düşen bir hareket. Muhtemelen bana böyle bir emir verilseydi, yahut buradaki kim olursa olsun böyle bir emire maruz kalsa idi ilk başta isyan ederdi... Yani askerin infialine sebebiyet verir. O yüzden bunu Türk Milletinin Mehmetçiğinin hazmedebileceğini sanmıyorum...

Ama dediğim gibi bombardımanda sivil kayıplar olmuştur, ama esas harekatın bombardıman olmadığını da 3000 olarak lanse edilen asker kayıbından anlamış bulunuyoruz...

Tabii şöyle bir şeyde var bugün kandil dağlarını Türk Ordusu'nun bombalaması bundan 70 80 sene evvel Türk Ordusu Kürt şehirlerini bombaladı diye de servis edilebilir. Bu gibi durumlara maruz kalmamak için Genelkurmay bombardıman haritasını açıklasa daha somut bilgilere ulaşılabilir.