SİVAS 1877

[BOUN]

Sivas’a “öteki” yüzünden bakmak


Ermeni rahip Boğos Natanyan’ın 150 yıl önce kaleme aldığı bir raporda, Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde Ermeni vilayeti olarak söz edilen Sivas şehrinde yaşayan yüzbinlerce Ermeni’nin kültürel, ekonomik ve sosyal hayatına dair bilgiler yer alıyor


Tokat, Amasya ve Şebinkarahisar sancaklarını da içine alan Sivas vilayetinde Ermeni kaynaklarına göre Birinci Dünya Savaşı’ndan önce 181 bin 700, Osmanlı kaynaklarına göre 143 bin 406 Ermeni yaşıyordu. Cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımında bu sayı beş bine düşmüş, günümüzde ise birkaç aileyle sınırlı kalmış durumda. Halbuki, bir zamanlar Sivas’ta okulları, kiliseleri, dernekleri, gazete, mezarlık ve iş hanlarıyla Ermeniler yaşardı. Bu bilgiler tarih derslerinde anlatılmamıştı. Ama tarih nankörlük edip bu değerlerin kaybolmasına da göz yummadı. Bundan 150 yıl önce bir Ermeni rahibin kaleme aldığı notlar günümüze “Sivas 1877” adlı kitapla taşındı.


ERMENİ NİZAMNAMESİ • İstanbul Ermeni Patriği Nerses Varjabedyan, 1863 yılında ilan edilen “Ermeni Nizamnamesi” ya da Osmanlı Sarayı’nın kabul ettiği adıyla “Nizamname-i Millet-i Ermeniyan” yasasının uygulanıp uygulanmadığını yerinde araştırmak için Anadolu’nun değişik bölgelerine rahipler gönderdi.
Patriklik, 1877’de Sivas için Rahip Boğos Natanyan’ı görevlendirdi. Natanyan’ın hazırladığı rapora göre, Sivas vilayeti bugünkü Şarkışla, Yıldızeli, Hafik, Zara, Divriği, Darende, Gürün, Kangal, Aziziye (Pınarbaşı) ve Bünyan kazaları ile Tokat, Amasya ve Şebinkarahisar sancaklarından oluşuyordu. Şehirde Surp Sarkis, Surp Pırgiç, Surp Minas, Surp Hagop, Surp Kevork adlı altı kilise bulunuyordu. Sivas’ın ticaret yolları üzerinde bulunması nedeniyle Ermeni tüccarları bu bölgede etkindi. Kuyumculuk, kalaycılık, bıçakcılık gibi zanaatlar çoğunlukla Ermeniler tarafından icra edilirdi. Eğitim kurumları da gelişmiş olan Ermeniler’in, erkek öğrencilerin okuduğu beş, kız öğrencilerin okuduğu iki, kız-erkek öğrencilerin birlikte okuduğu beş okulu ve bir de anaokulu bulunuyordu.

Dernekleri ve tiyatro grupları olan ve gazete çıkaran Ermeniler’in kültür hayatına dair ayrıntılı bilgilerin yer aldığı raporda, halkın yaşam tarzı, gelenekleri, kadınların alışkanlıkları, bölgenin madenleri, kaplıcaları, meşhur insanları, köprüleri ve çeşmelerinden de söz ediliyor.


HANE SAYISI AZ • Natanyan’ın raporuna göre, Sivas’ın “Ruhani Önderlik Bölgesi”ne bağlı 34 Ermeni köyü vardı. Bu köylerdeki hane sayısının azlığına dikkat çeken rahip, bunun köylerde ataerkil Ermeni geleneğinin sürmesine bağlıyor. Yani evlenen çocuklar hemen evden ayrılmaz, baba evinde yaşardı. Bu köylerdeki Ermeniler çifçilikle uğraşmaktadır. Natanyan, toprakların verimli olduğuna işaret ederek şu notu düşüyor: “Eğer görevliler padişahın iradesi dışında hareket etmez ve halkı sömürmezlerse, şunu söyleyeyim ki, hem Türkler, hem Ermeniler gerçekten çok zengin olurlar.”


OTUZ DEĞİŞİK ZANAAT • Sivas’taki dükkânlar, hanlar ve hamamlar hakkında da bilgi veren Rahip Natanyan, Ermenilerin elinde otuz zanaat olduğunu yazıyor. Büyük çarşıların bulunduğu şehirde, küçüklü büyüklü dükkân sayısı 1200’ü geçiyor. Zanaatkârların çoğu ve özellikle tüccarların büyük kısmı Ermeni. Üstü kapalı otuz dükkândan oluşan çarşıya Kagir, küçük çarşılara da Bezesten deniliyor. Şehirde büyüklü küçüklü 47 tane handan Ermeniler’e ait olanın adı Millet Hanı.


MİSAFİRPERVER ERMENİLER • Rahip Natanyan, Sivas’taki Ermeniler’in misafirperver olduğunu ve bu eski geleneği sürdürdüklerini şöyle anlatıyor: “Kapıları açık her zaman misafir kabul etmeye hazırdırlar, ayrım yapmadan her yolcuyu evlerine kabul ederler. Gereken saygıyı gösterir, karnını doyururlar. Özellikle seyahat eden Kürt ve Türkler Ermeniler’den her zaman saygı görmüşlerdir.”

Evliya Çelebi, o ünlü Seyahatnamesi’nde Sivas halkının giysileri ve dilleri hakkında şunları söylüyor: “Seçkinler çeşit çeşit değerli elbiseler giyerler. Orta hallileri londura çuka (kumaş çeşidi) ve renkli boğası (astarlık seyrek dokunmuş bez) giyerler. Dilleri Türkçe ve Kürtçe konuşurlar. Ermeni vilayeti olduğundan genellikle bütün halkı Ermenice konuşurlar.”

“Sivas 1877” adlı kitabın yayımcısı Birzamanlar Yayıncılık, 2 hazirana kadar Pangaltı Lisesi’nden Yetişenler Derneği’ndeki sergiyle kitabın tanıtımını yapacak.


AGOP PAŞA EVLİYA AZİZ VLAS • Rahip Natanyan’ın anlattığı meşhur insanların arasında, Birinci Meşrutiyet döneminde kurulan Meclisi Mebusan’daki 13 Ermeni temsilciden biri olan Agop Şahinyan Paşa da vardı. Sarayın çok güvendiği Agop Paşa, yüksek Osmanlı görevlilerini kendi konağında ağırlardı. Agop Şahinyan’ın konağı, Cumhuriyet’in kuruluşunda PTT hizmetine verilmişti. Kitapta adı geçen portrelerden biri de Sivas’lı Aziz Vlas. Vlas’ın hayırseverliği ve hastalıkları iyileştirici gücü Müslümanlar’ın da onu “evliya” olarak görmesine neden olmuştu. Bugün Vlas’ın Müslüman mahallesinde bulunan mezarının bakıcısı da Müslüman bir kadındır ve mezarı, bugün de hastalıklara çare bulmak için ziyaret edilir.



[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]