Altıncı şehrin hafızası: Çerkezin Kahvesi

[FurkaN]

Geçmişi 16. yüzyıla dayanan kahvehane kültürünün Türk insanının günlük yaşamında önemli yeri var. Rivayetlere göre kahvenin Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferinden sonra Müslüman tüccarlar tarafından İstanbul’a getirildiği söylenir.
İstanbul’da ilk kahvehane Tahtakale semtinde, Halepli Hakem ve Şamlı Şems adında iki Arap kökenli tüccar tarafından açılır. O tarihlerde Tahtakale’de açılan kahvehaneler toplumun ileri gelenlerinin gidip beyin fırtınası yaptığı yerlerdir. Bu mekânlar bir mektep olarak görülür ve oralar adeta bir eğitim kurumu gibi faaliyet gösterirdi. Hatta kahvehanelere ‘mektebi irfan’ veya ‘halk kütüphanesi’ ismi de verilirdi. Buralara giden sayısız insan, hayatı da çay içip büyüklerini dinleyerek öğrenirdi. Kahvehaneler, dönem dönem yasaklansa da giderek sosyal hayatın ayrılmaz bir parçası haline geldi. Mahalle kahveleri, esnaf kahveleri, aşık kahveleri gibi çeşitli adlarda hizmet vermeye devam ediyor. Günümüzde, her mahallede, her sokakta birer tane hatta birden fazla kahvehane var. Bin 500 civarında kütüphanenin bulunduğu ülkemizde kesin olmamakla birlikte yaklaşık 450 bin kahvehane olduğu tahmin ediliyor.

Son zamanlarda kahvehaneler de görsel ve işlevsel olarak şekil değiştirdi. Eskiden farklı düşünceden insanların koyu sohbetlere daldığı ve kitap okuduğu bu irfan mekteplerinin yerini oyun salonları almaya başladı. Artık işsizlerin, boş yere vakit harcayanların, emeklilerin, eşinden kurtulmak isteyen erkeklerin sığınma evleri haline geldi. Kimisi fanatiği olduğu takımı desteklemek için gitti kahvelere, “Takımın başında ben olsaydım...” şeklinde başlayan sözlerle takımına taktik verdi.

Kahvehane anlayışı eskisinden çok değişik olsa da eskiyi aratmayan mekânlar da hala yaşıyor. Anadolu’nun en köklü şehirlerinden biri olan Sivas’taki ‘Çerkezin Kahvesi’ bunlardan biri. Entelektüel insanların bir araya geldiği Çerkezin Kahvesi’nde, okey ve kâğıt oyunları yasak. Kahvehanenin duvarları geçmiş dönemin tarihî eserleriyle dolu. Kömürlü ütü, kahve değirmeni, radyo, gramofon, gaz lambası, yayık, semaver, eski silah, Sivas’a özgü ağızlık ve bıçakların yanında kılıçlar asılı duruyor.

Sabahın ilk ışıklarıyla kapılarını açan kahvehanenin ilk konukları cami cemaati. Sabah namazı sonrası cemaat, kahvaltı yapmak ve dostlarıyla sohbet etmek için buraya geliyor. Öğlen saatlerinde de öğretmen ve öğrencilerin uğrak yeri yine Çerkezin kahvesi. Her kesimden insanların buluşma vakti, akşam saatleri. Akademisyenler, bankacılar, yaşını başını almış emekliler, devlet memurları, esnaf, gençler ve sıklıkla olmasa da siyasetçiler ile yerel yöneticiler, Çerkez’in çayını içmeden evine gitmiyor. Kahvehanenin 30-40 yıllık müdavimleri var. Bunların başında da gazetemiz yazarlarından Ahmet Turan Alkan geliyor. Tanınmış edebiyatçılardan Beşir Ayvazoğlu gibi çocukluğu burada geçen Alkan, Sivas’ı anlattığı ‘Altıncı Şehir’ kitabında Çerkezin Kahvesi için ayrı bir bölüm ayırmış. Öğretim üyesi ve yazar Alkan, kitabında burası için şu ifadelere yer veriyor: “Mermer tablalı ağır masaların etrafında, ağır adamlar, ağır edalarıyla, ciddiyetle hüznün buluştuğu bir ifadeyle oturur, tavşan kanı ağır çaylar, ama ille de kaynaya kaynaya zifti çıkmış zehir-zıkkım acı kahveler içerler. Orta kahve istemek gafletinde bulunan tıfıl ve cahil yabancılar haricinde herkes birbirini tanır. Hem nasıl tanır? Medeni durumundan aile ahvaline, alışkanlıklarından siyasi temayüllerine, Brezilya dizisinden meclûbu olduğu dilberlerin adından en gizli zaaflarına kadar Çerkez’in kahvede herkes birbirinin aşinasıdır.”

Başka illerden Sivas’ı ziyarete gelenler, kentin önemli tarihî yapılarından Şifahiye, Çifte Minareli Medrese, Buruciye ve Gökmedrese’yi gezdikten sonra mutlaka burada soluklanır. Patent alma hazırlığı yapılan acı kahvesinden tadar. Her tür siyasi fikir sahibi, düşünceden insanlar, en ufak tatsızlığa yol açmadan sohbet eder. İşletmeci Ömer Yıldız, kahvehaneyi tek farkla Meclis’e benzetiyor. Muhabbetin kesildiği zamanlarda ise anlaşılır ki, Sivasspor’un maçı başlamıştır! Meclis TV’yi takip edebilmek için alınan televizyon genelde kapalıdır. Açıldığı saatlerde ise haber, sanat müziği yayınlayan kanallar ya da maç izlenir. Sivasspor’un, canlı olarak yayınlanan deplasman maçlarında sohbet rafa kalkar. Pür dikkat gözler televizyondadır. Çerkezin Kahvesi, mesleğe çıraklıktan başlayan Hüseyin Yıldız’dan çocuklarına miras kalmış. Yapılış sırrını kimselere vermedikleri acı kahvesiyle birlikte. Çok sayıda ev hanımı, bu sırrı öğrenmek için işletmeci Ömer Yıldız’ı soru yağmuruna tutuyor. “Okey ve kâğıt oyunları oynanmadan da kahveciliğin yapılabildiğini gösterdik.” diyen Yıldız, “Burası sohbetin demini aldığı yer” diyor.